انسان ها در زندگی فردی و اجتماعی و سیاسی از نظر داشتن بینش و منش و یا نداشتن آن یکسان نیستند، بلکه چند دسته اند:
الف. بسیاری در زندگی، بینش و منشی ندارند، به گونه ای که اگر از آنان پرسیده شود که شما در راه تأمین یک زندگی درخور شأن انسان و در رویارویی با مشکلات و ساماندهی فرصت ها و امکانات برای رسیدن به هدف، چه سبک و شیوه ای دارید، پاسخی ندارند، چرا که نه در زندگی فردی بینش و منشی مشخص دارند و نه در زندگی اجتماعی؛ و این فقدان منش بدان دلیل است که هدف شایسته و آرمان مترقی و درست ندارند تا روشی اصولی برای رسیدن به آن در پیش گیرند. اینان واپسگرایان و دنباله روها هستند، بسان کف ها و خار و خس های روی آب و علف هرزه هایی بی ثمر و بی ریشه که با موج و جو و تندباد به هر سو می روند و سرانجام از چاله به چاه یا زباله دان تیره بختی و اسارت سر در می آورند.
بسیاری از حکومت ها، جامعه ها، و مدعیان رهبری و دانش و علم نیز همین گونه اند؛ «الناس ثلاثة فعالم ربانی و متعلم علی سبیل نجاة و
همج رعاع أتباع کل ناعق یمیلون مع کل ریح لم یستضیئوا بنور العلم و لم یلجئوا الی رکن وثیق.«(1)
ب. بسیاری در زندگی بینش و منش و راه و روش دارند، اما نه خردمندانه و براساس عدالت، بلکه سبک آنان عوامبازی و زورمداری و باج دهی برای باج خواهی بزرگ تر است؛ اینان راز موفقیت و کلید گره گشا را فریب می نگرند؛ فریب با واژه های زیبا، با قالب ها و مفاهیم مقدس، توجیه، تحریف،قلب واقعیت ها، تکرار دروغ، بافته های یکطرفه، سانسور و کتمان حقیقت، سرهم بندی خرافات، ترویج دنباله روی بره منشانه، بت سازی از زورمداران، رواج کیش شخصیت در چهره های گوناگون، فریب به نام خدا و در ستار دین و حتی با برپا ساختن مذهب سالاری دروغین و هراس انگیز. سبک و سیره ی اینان، زورمداری و خشونت و ارعاب است و راه خویش را به سوی موفقیت پوچ، با به راه انداختن سیلاب خون، حذف حق طلبان و برپاساختن سیاه چال های مرگ و تکیه بر کند و زنجیر و داغ و درفش می گشایند. معاویه ها، یزیدها، عمر و عاص ها، سلطه جویان اموی و عباسی، و اسلام پناهان دروغین که در طول تاریخ بدون تحقق روح اسلام و هدف والای آن ـ که عدالت و آزادی و برابری و تأمین حقوق و امنیت انسان هاست ـ تنها با نام آن و برخی ظواهر بازی می کنند، و خود را برتر از قانون می پندارند در این ردیف اند؛
»ان فرعون علا فی الأرض و جعل أهلها شیعاً یستضعف طائفةً منهم
یذبح أبناءهم و یستحیی نساءهم إنه کان من المفسدین«(2)
ج. در برابر این دو گروه، که یا بینش و منشی ندارند و یا بینشی واپسگرایانه دارند، چهره هایی هستند که هم در زندگی فردی و اجتماعی بینشی روشن دارند، و هم منشی مترقی و عادلانه، و به همین دلیل هم جاودانه و پرجاذبه و درخور نمونه شدن هستند، و بانوی خردمند حجاز و یار و مشاور روشن اندیش پیامبر از برجسته ترین این چهره هاست.
1) نهج البلاغه / خ 147.
2) قصص / 4.
