مایه های نواندیشی و روشنفکری خدیجه، پیش از آشنایی با محمد صلی الله علیه و آله و پیوند با او، از این کانون ها سرچشمه می گرفت:
1. از خرد و هوش و درایت سرشار؛
2. از خانه و خانواده ی روشن اندیش و حق طلب؛
3. از آموزه های آیین حق گرای ابراهیم، که خاندان محمد صلی الله علیه و آله و خدیجه خود را فرزند او و خدمتگزار کعبه می دانستند.
4. از آموزه های مذهب موسی و مسیح از راه گفت و شنود با دانایان آنها، نظیر «ورقه«، «نسطور«،(1) «بحیرا» و…(2) و نیز گروه هایی که به خاطر نویدهای موسی و مسیح و وصف آخرین پیامبر و خاستگاه او، از شام و فلسطین به حجاز هجرت نموده و در انتظار ظهور نور و طلوع خورشید ایمان و آزادی بودند.
5. از راه برخی الهام ها و دریافت های شگفتی که بر اثر خردورزی و اندیشه ی بسیار و پاک منشی و پروا، در عالم رؤیا برایش پیش می آمد.(3)
6. از راه روابط اقتصادی و آشنایی با قطب های قدرت و مراکز خبرساز؛
7. از راه دیدار با چهره های مطرح روزگار و آشنایی با اندیشه ی آنان.
این عوامل برانگیزاننده، دخت خردمند حجاز را با جامعه و روزگارش متفاوت ساخت، و او را نواندیش و نوگرا نمود؛ به گونه ای که هم از حقایق جاری روزگارش آگاه بود و هم به خداجویی و بشر دوستی، به مفهوم حقیقی آن آراسته بود و هماره در اندیشه ی جامعه
و جهانی نو می زیست، و همین ها باعث تکاپوی او گردید، تا سرانجام با محمد صلی الله علیه و آله آشنا شد و همراهی، همسری، مشاورت و وزارت او را در راه ایجاد تحول مطلوب برگزید و 25 سال پا به پای آن پیشوای آزادی و نجات به تلاش ادامه داد.
1) از پارسایان اهل کتاب و از منتظران ظهور پیامبر موعود بود. سیره ی ابن هشام / ج 1 / ص 199.
2) مناقب آل ابی طالب / ج 1 / ص 41؛ بحار / ج 16 / ص 20 ـ 21؛ ج 17 / ص 331.
3) سید محسن امین / لمجالس السنیة/ ج 5/ ص 6.
